Pustynia Błędowska – polska pustynia

lut 24, 2012 przez AnM

 

PUSTYNIA BŁĘDOWSKA

Pustynia Błędowska, to fragment największego w Europie Środkowej obszaru piasków śródlądowych. Położona jest na skraju Wyżyny Śląskiej i na granicy z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym, między trzema miejscowościami: Chechłem, Kluczami i Błędowem.

Ze względu na specyficzne cechy krajobrazowe nazywana jest „Polską Saharą”.

Pustynię Błędowską dzieli na dwie części rzeka Biała Przemsza. Mniejsza, północna część pustyni to teren bardziej monotonny. Wpływ taki na tę część pustyni wywarł wiatr, który przeważnie wywiewał stąd piasek, tworząc płytkie niecki, wgłębienia. Część południowa charakteryzuje się natomiast ciekawą rzeźbą terenu. Dominują w niej formy wypukłe – wydmy.
Z początku Pustynia Błędowska zajmować miała obszar około 80 km2. Do dziś pozostały już jednak tylko 32 km2, z których zaledwie 10 jest niezarośniętych.

Najbardziej drastyczne zmiany w ekosystemie Pustyni Błędowskiej zaszły w ciągu XX wieku. Jeszcze w latach 20. można tu było obserwować zjawisko fatamorgany (opisał je, w 1924 roku, profesor botaniki i cytologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kazimierz Piech), a także burze piaskowe i ruchome wydmy. Dziś już trudno to sobie wyobrazić.

GEOLOGICZNE POWSTANIE „POLSKIEJ SAHARY”

Geologiczne narodziny Pustyni Błędowskiej miały miejsce na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu (około 2,3 mln lat temu). Istniejące wówczas doliny zaczęły wypełniać się (aż do całkowitego zasypania) piaszczysto-żwirowymi osadami.
Piaski takie zostały przyniesione na teren dzisiejszej Pustyni Błędowskiej w czasie zlodowacenia środkowopolskiego wraz z wodami topniejących lodowców.
Wraz z ociepleniem klimatu tereny te zostały porośnięte gęstymi lasami. Taki stan rzeczy trwał aż do XIII wieku. Wtedy jednak, w związku z potrzebami rozwijającego się na Śląsku górnictwa i hutnictwa, lasy wycięto i pozostawiono luźne piaski.

LEGENDARNE POWSTANIE PUSTYNI BŁĘDOWSKIEJ

Powstanie „Polskiej Sahary” ma także swoje nienaukowe wyjaśnienie. Legenda głosi, że, gdy w okolicach Olkusza powstawać zaczęły kopalnie ołowiu i srebra, miejscowe diabły urządziły piekielną naradę. Nieustające kopalniane hałasy doprowadzały czarty do szewskiej pasji. Uradziły więc, by te wykopane przez ludzi dziury, zasypać. Wnętrze ziemi – to rzecz diabłów. Ludziom nic do tego. Zadania podjął się młody diabeł. Poleciał on nad Bałtyk i nazbierał ogromny wór nadbałtyckiego piasku. Wracając znad morza, przez nieuwagę, zahaczył on jednak o wieżę kościoła pod Olkuszem i cały piasek wysypał mu się z na okoliczne pola. I tak oto diabły niechcący stworzyły Pustynię Błędowską.

FAUNA I FLORA PUSTYNI BŁĘDOWSKIEJ

Tereny Pustyni Błędowskiej są schronieniem dla wielu unikatowych gatunków roślin i zwierząt. Spośród roślin na szczególną uwagę zasługują: dziewięćsił bezłodygowy, szczotlicha siwa, konwalie majowe, lilie złotogłów, bagno zwyczajne, warzucha polska.
Nad Białą Przemszą spotkać można wspaniałe zwierzęta, wśród nich: piżmaki, bobry, łosie oraz zagrożone wyginięciem kureczki nakrapiane, a także, żyjące w rzece, minogi strumieniowe.
Patrząc uważnie pod nogi można tu także odnaleźć prawdziwe geologiczne skarby. Wśród piasków znajdują się bowiem okruchy skał wapiennych, a nawet skamieniałości jurajskie (gąbki, ramienionogi, małże) i fulguryty (grudki powstałe na skutek stopienia piasku po uderzeniu pioruna).

MILITARNE ZNACZENIE PUSTYNI BŁĘDOWSKIEJ

Pustynia Błędowska zainteresuje nie tylko zapalonych przyrodników, ale także miłośników wojska.
„Polska Sahara” pełniła bowiem rolę poligonu wojskowego.
W czasie I wojny światowej, przed bitwą pod Krzywopłotami na tym terenie ćwiczono ostre strzelania.
W okresie międzywojennym ćwiczyły tu piechota, artyleria i lotnicy z drugiego pułku lotniczego armii Kraków.
W czasie II wojny światowej oddziały hitlerowskie przekształciły teren Pustyni Błędowskiej w doświadczalny poligon lotniczy bazy Udetfeld. Testowano tu, między innymi: wojenne pociski latające (V1), pociski rakietowe (WGR), bomby kasetowe, etc. Pozostałością po tym odcinku historii jest żelbetowy schron obserwacyjny, znajdujący się w południowej części pustyni.
W latach 1946-1979 teren ten wykorzystywany był przez lotnictwo myśliwskie. Po tragicznym wypadku, w którym śmierć poniosło, w wyniku wybuchu bomby lotniczej, czterech chłopców, działań tych zaniechano.

W 1999 roku na Pustyni Błędowskiej odbywały się manewry wojskowe NATO.

PUSTYNIA BŁĘDOWSKA DZIŚ I JUTRO

Niestety Pustynia Błędowska stoi na krawędzi zagłady. Podnoszenie się poziomu wód oraz obsadzenie pustyni wierzbą kaspijską w latach 50. i 60. sprawiło, że z dawnej pustyni niewiele zostało.
Podjęto wiele inicjatyw, mających na celu przywrócenie Pustyni Błędowskiej dawnej świetności. Jedną z nich jest, współfinansowany przez Unię Europejską, projekt „ Czynna ochrona kompleksu priorytetowych siedlisk napiaskowych na Pustyni Błędowskiej”. Jego budżet wynosi około 2 mln euro.
Niedawno ogłoszono europejski przetarg na odminowanie pustyni. Po dokładnym odminowaniu terenu, rozpocznie się proces oddrzewiania pustyni.
Następnie wytyczone zostaną ścieżki edukacyjne. Powstanie także Pustynne Centrum Informacji. Projekt ma zostać zrealizowany do 2014 roku.

Okoliczne gminy, a w szczególności gmina Klucze, bardzo angażują się w projekt ochrony pustyni. Okolica obfituje w piękne trasy rowerowe oraz, przyjazne turystom, gospodarstwa agroturystyczne.
Uturystycznienie tych terenów będzie też dobrym pretekstem do promocji produktów lokalnych. Jednym z nich jest, podstawa wielu miejscowych nalewek, destylat „Czar Pustyni”. Można go skosztować przy okazji lokalnych świąt i festynów.